fot. PixabayDowody na to, że korzystano z wędzidła, znaleziono na szczątkach osła, które mają 4700 lat. Szczątki, odkryte we współczesnym Izraelu, zawierają najwcześniejsze znane dowody na to, że korzystano z wędzideł na starożytnym Bliskim Wschodzie.
Od kiedy korzystamy z wędzidła?
Szczątki zostały znalezione w dzielnicy mieszkalnej w Tell es-Safi / Gath, 35 km na północny zachód od Hebronu, gdzie uważa się, że ludzie żyli nieprzerwanie od V tysiąclecia p.n.e.
Pogrzebany osioł domowy pochodzi z wczesnej epoki brązu, od 2800 do 2600 p.n.e. Podczas gdy naukowcy nie byli w stanie wykorzystać technologii radiowęglowej do datowania szczątków, warstwa, w której znaleziono zwierzę, pochodzi z około 4700 lat temu.
„Jest to najwcześniejszy dowód na to, że korzystaliśmy z kiełzn wśród wczesnych koniowatych, a w szczególności osłów na Bliskim Wschodzie” – donosił archeolog antropologiczny Haskel Greenfield i jego koledzy w czasopiśmie otwartym PLOS ONE. Stwierdzono, że powierzchnie szkliwa są zużyte w sposób, który sugeruje, że kiełzna użyto do kontrolowania zwierzęcia, które, jak sądzono, miało od 4 do 5 lat, gdy zmarło.
Wykorzystanie kiełzn u osłów pojawiło się na początku 3 tysiąclecia p.n.e. w południowym Lewancie, we wschodniej części Morza Śródziemnego. Osły domowe zostały wprowadzone na starożytny Bliski Wschód pod koniec IV i na początku III tysiąclecia p.n.e. Drastycznie zmieniły charakter transportu ludzi i towarów we wczesnych złożonych społeczeństwach.
Osły ułatwiły tańszy transport towarów na długich i krótkich dystansach, co zwiększyło handel towarami i przepływ osób. Pozwoliły na rozkwit sieci wymiany na duże odległości, które łączyły starożytny Bliski Wschód z centralną i południową Azją do Egiptu, Anatolii i śródziemnomorskich portów przybrzeżnych.
W Mezopotamii istnieją zarówno dowody tekstowe, jak i ikonograficzne, że osły były używane do orki i jako zwierzęta pociągowe do początku trzeciego tysiąclecia p.n.e. Najsłynniejsze obrazy znajdują się w Ur i Vulture Stela, gdzie zostały zidentyfikowane jako zwierzęta pociągowe, z pierścieniami nosowymi używanymi do kontroli. Osły są również rozpoznawalne w grobowcach, gdzie są pokazywane jako środek transportu towarów w Egipcie od czasów Starego Królestwa.
W przeciwieństwie do tego, co wiadomo o używaniu osłów do transportu, zespół badawczy zauważył, że stosunkowo niewiele wiadomo na temat ich wykorzystania do jazdy w tym wczesnym okresie. „Jazda była możliwa, ale szybka jazda jest trudna bez uzdy.” – powiedział zespół badawczy. „Tak więc rozwój kiełzn staje się istotną częścią mechanizmu kontrolowania i jazdy na koniu lub ośle.”
„Podczas gdy niektórzy próbowali spierać się na podstawie malowideł odkrytych w jaskiniach o obecność uzdy (w tym paski policzkowe i potencjalnie wędzidła) na koniach już w paleolicie, ta perspektywa nie została zaakceptowana”.
© 2018 Greenfield et a
Jednak konie nie są najwcześniejszymi koniowatymi występującymi na starożytnym Bliskim Wschodzie. Ta rola jest zarezerwowana dla osłów. Autorzy twierdzą, że literatura obfituje w niejednoznaczną terminologię, która nie rozróżnia kantarów i ogłowia.
Te znaleziska sugerują, że użycie kiełzn na osiołkach było już obecne na początku do połowy trzeciego tysiąclecia p.n.e, na długo przed pojawieniem się koni na starożytnym Bliskim Wschodzie.
„Zatem, w przeciwieństwie do wcześniejszych sugestii, wykorzystanie kiełzn u osłów na starożytnym Bliskim Wschodzie nie jest związane z pojawieniem się konia. Nie można nie doceniać wpływu osła na kultury tego regionu i ewolucję wczesnych złożonych społeczeństw.
„Podobnie jak w przypadku udomowienia roślin i zwierząt, używanie osłów stworzyło nadwyżkę ludzkiej pracy, która umożliwiła łatwy transport ludzi i towarów na całym Bliskim Wschodzie.
„Te zmiany nadal przenikają ekonomiczne, społeczne i polityczne aspekty nawet współczesnego życia w wielu krajach trzeciego świata”.
Pełny zespół badawczy składał się z Haskela Greenfielda i Annie Brown z University of Manitoba w Kanadzie; Itzhaq Shai i Adi Eliyahu z Uniwersytetu Ariel w Izraelu; Tiny Greenfield z University of Saskatchewan w Kanadzie; Elizabeth Arnold z Grand Valley State University w Stanach Zjednoczonych i Aren Maeir z Uniwersytetu Bar-Ilan w Izraelu.
Źródło: Greenfield HJ, Shai I, Greenfield TL, Arnold ER, Brown A, Eliyahu-Behar A, et al. (2018) Earliest evidence for equid bit wear in the ancient Near East: The “ass” from Early Bronze Age Tell eṣ-Ṣâfi/Gath, Israel. PLoS ONE 13(5): e0196335. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0196335
