Współcześnie produkty mleczne stanowią ważną część diety milionów ludzi na całym świecie. W tym także w Mongolii, gdzie w okresie letnim zapewniają one nawet do 50% zapotrzebowania kalorycznego w okresie letnim. Naukowcy z im. Maxa Plancka zbadali jeden z najstarszych dowodów na konsumpcję mleka w Mongolii.
Kobyle mleko – dlaczego zostało włączone do ludzkiej diety?
Pasterstwo na bazie produktów mlecznych jest częścią kultury i życia od tysiącleci na wschodnim stepie euroazjatyckim. Rozprzestrzenianie się mleczarstwa w Azji południowo-zachodniej i rozwój praktyk jest mało rozpoznany.
Obecne badanie, prowadzone przez Shevana Wilkina i Jessikę Hendy z Instytutu Historii Człowieka im. Maxa Plancka, przedstawia najwcześniejsze dowody na konsumpcję produktów mlecznych w Azji Wschodniej, około 3000 lat p.n.e. na terenie Mongolii.
Wysoce mobilny charakter społeczeństw pasterskich i silne wiatry Wielkiego Stepu sprawiają, że wykrywanie miejsc z bezpośrednimi dowodami na życie i kulturę starożytnych Mongołów jest niezwykle rzadkie. Zamiast tego badacze szukali wskazówek w rytualnych kopcach, często naznaczonych kamiennymi pomnikami, a niekiedy zawierających satelitarne groby zwierząt.
Proteiny mleka w kamieniu nazębnym
We współpracy z National University of Mongolia naukowcy przeanalizowali kamień nazębny ludzi począwszy od wczesnej epoki brązu po okres imperium mongolskiego.
Trzy czwarte wszystkich próbek zawierały dowody na to, że ludzie spożywali nabiał, co świadczy o powszechnym znaczeniu tego źródła żywności zarówno w prehistorycznej, jak i historycznej Mongolii.
Wyniki badania obejmują najwcześniejsze bezpośrednie dowody konsumpcji nabiału w Azji Wschodniej, zidentyfikowane u osobnika z stanowiska w Shanas Chuluu w Afanasievo, którego data pochodzi około 3000 lat p.n.e.
Dzięki sekwencjonowaniu białek mleka wyekstrahowanych z kamienia nazębnego naukowcy byli w stanie określić, które gatunki zwierząt były wykorzystywane do produkcji nabiału. Badanie tym samym pomogło w śledzeniu postępu udomowienia, mleczarstwa i pasterstwa w regionie.
„Współcześni Mongołowie używają dziś krów, owiec, kóz, jaków, wielbłądów, koni i reniferów do pozyskania mleka, ale kiedy każdy z tych gatunków został po raz pierwszy wykorzystany do produkcji mleka w Mongolii, pozostaje niejasne” – mówi Shevan Wilkin, główny autor badania. „Oczywiste jest, że kluczowe odnawialne kalorie i nawodnienie udostępnione przez włączenie mleczarstwa stałyby się niezbędne w suchych i trudnych rolniczo stepach wschodnich”.
Dlaczego końskie mleko trafiło do menu?
Najwcześniejsze znaleziska, które wykazywały dowody konsumpcji nabiału, pochodzą z około 5000 lat temu i spożywane mleko pochodziło od gatunków przeżuwaczy, takich jak bydło, owce i kozy. Później, w miejscach z epoki brązu datowanych na 1200 rok p.n.e., naukowcy znajdują pierwsze dowody na konsumpcję mleka końskiego, występujące jednocześnie z wczesnymi dowodami na korzystanie z uzd i jazdę konną, a także na użycie koni w rytuale Miejsca pochówku. Ponadto badanie pokazuje, że w czasach imperium mongolskiego około 1200-1400 n.e. ludzie spożywali również mleko wielbłądów. „Jesteśmy podekscytowani, że dzięki analizie białek jesteśmy w stanie zobaczyć spożycie mleka wielu różnych gatunków zwierząt, nawet czasami u tej samej osoby. To daje nam zupełnie nowy wgląd w starożytne praktyki mleczarskie”, mówi Jessica Hendy, prowadząca badania.
Tysiąclecia po pierwszych dowodach konsumpcji mleka końskiego, konie pozostają niezbędne w codziennym życiu wielu osób we współczesnej Mongolii, gdzie pasterze polegają na nich, aby zarządzać dużymi stadami zwierząt gospodarskich, transportować ludzi i zapasy oraz dostarczać podstawowego źródła mięsa i mleka.
„Nasze odkrycia sugerują, że włączenie koni do pasterskiego sektora mleczarskiego we wschodniej Eurazji było ściśle związane z szerszą transformacją gospodarczą w zakresie wykorzystania koni do jazdy konnej, transportu i diety.” mówi William Taylor z University of Colorado-Boulder, jeden z współautorów badania.
Chociaż najwcześniejsza próbka pobrana w tym badaniu wykazała dowody spożycia nabiału, naukowcy mają nadzieję, że przyszłe badania zbadają osobniki z poprzednich, jeszcze wcześniejszych okresów. „Aby uzyskać wyraźniejszy obraz początków mleczarstwa w tym regionie, musimy zrozumieć wpływ migracji zachodnich stad pasterskich i potwierdzić, czy mleczarstwo miało miejsce w Mongolii przed ich przybyciem” – podsumowuje Shevan Wilkin.
Shevan Wilkin, Alicia Ventresca Miller, William T.T. Taylor, Bryan K. Miller, Richard W. Hagan, Madeleine Bleasdale, Ashley Scott, Sumiya Gankhuyg, Abigail Ramsoe, S. Uliziibayar, Christian Trachsel, Paolo Nanni, Jonas Grossmann, Ludovic Orlando, Mark Horton, Philipp W. Stockhammer, Erdene Myagmar, Nicole Boivin, Christina Warinner, Jessica Hendy. Dairy pastoralism sustained Eastern Eurasian steppe populations for 5000 years. Nature Ecology & Evolution, 2020 DOI: 10.1038/s41559-020-1120-y